Άρθρα

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ Ν. ΤΖΩΡΤΖΟΓΛΟΥ,
Της Μένης Πουρνή

Η πιο ισχυρή τάση στο ελληνικό παιδικό βιβλίο-ίσως και λόγω του πλούσιου ιστορικού
παρελθόντος-είναι το ιστορικό μυθιστόρημα. Ήδη από τα πρώτα χρόνια της
απελευθέρωσης αρχίζει να εμφανίζεται μία ισχυρή λογοτεχνική τάση προς την ιστορία σε
μία προσπάθεια το νέο ελληνικό κράτος να επανασυνδεθεί με το ένδοξο παρελθόν του και
να τονωθεί το ηθικό των Ελλήνων που έπρεπε να χτίσουν και να οργανώσουν από την αρχή
την νέα κρατική οντότητα του προέκυψε από τον δεκαετή αγώνα της Ανεξαρτησίας.
Η Νίτσα Τζώρτζογλου με το βιβλίο της "Το μυστικό των Φιλικών" ακολουθεί την κυρίαρχη
αυτή τάση μεταφέροντάς μας στα τελευταία προεπαναστατικά χρόνια όταν στο αρχοντικό
σπίτι του πλούσιου έμπορου Αθανάσιου Τσακάλωφ στην Οδησσό της τότε ρωσικής
αυτοκρατορίας λαμβάνει χώρα στις 14 Σεπτεμβρίου 1814 η ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας.
Ήρωας του βιβλίου είναι ο δεκατετράχρονος Παντελής, ένα ορφανό αγόρι από τα Ιωάννινα,
που το έχει υιοθετήσει ο συμπατριώτης του έμπορος Αθανάσιος Τσακάλωφ. Αρχικά τον
προορίζει για διάδοχό του στις επιχειρήσεις του γιατί είναι αδυνατούτσικος και δεν κάνει
για κάτι άλλο. Παρακολουθεί μαθήματα με την κόρη του Τσακάλωφ, Μαρούσκα και μαζί
ανακαλύπτουν πως κάτι ύποπτο και μυστικό συμβαίνει στο σπίτι αφού εκεί συχνάζουν τόσο

ο Εμμανουήλ Ξάνθος και ο Νικόλαος Σκουφάς όσο και άλλα εξέχοντα πρόσωπα της
ελληνικής διασποράς. Τα παιδιά σιγά-σιγά συνδυάζοντας γεγονότα και καταστάσεις
ανακαλύπτουν τι γίνεται αλλά παίρνουν όρκο (και συγκεκριμένα τον όρκο των Φιλικών) να
μην αποκαλύψουν ποτέ τίποτα σε κανέναν.

Με το καιρό ο κύκλος των Φιλικών διευρύνεται και ο κίνδυνος να γίνει γνωστή η ύπαρξή
της γίνεται ολοένα και πιο ορατός. Ορισμένοι μιλούν λίγο παραπάνω από όσο πρέπει και
δεν αργούν να κάνουν την εμφάνισή τους Τούρκοι κατάσκοποι που έχουν υποψιαστεί τον
επερχόμενο ξεσηκωμό των Ελλήνων και ζητούν αποδείξεις.
Κάποια στιγμή ο Τσακάλωφ με τον Παντελή ταξιδεύουν για την Κωνσταντινούπολη από
όπου θα μπορέσει ο Τσακάλωφ να οργανώσει καλύτερα το έργο της Εταιρείας. Εκεί
αποκαλύπτεται πιο καθαρά στον Παντελή η σκοτεινή όψη του εγχειρήματος. Οι
συμμετέχοντες ρισκάρουν την περιουσία τους, την κοινωνική τους θέση ακόμη και την ζωή
τους με την μακρινή και ίσως ρομαντική προοπτική της απελευθέρωσης της πατρίδας.
Ορισμένα πρόσωπα χρησιμοποιούν την εμπιστοσύνη που τους δείχνουν οι ιδρυτές και
εκμεταλλεύονται τα προνόμια που αποκτούν για την προσωπική τους προβολή και
καλοπέραση. Άλλοι φέρονται απερίσκεπτα και βάζουν από επιπολαιότητα σε κίνδυνο την
αποστολή και τους σκοπούς της Εταιρείας.
Λίγο αργότερα ταξιδεύουν και στην ηπειρωτική Ελλάδα όπου αναγκάζονται να προβούν
στην σκληρή τιμωρία ενός εξέχοντος μέλους που σχεδίαζε να τους προδώσει. Στην Ελλάδα

ο Παντελής αποκαλύπτει στον Τσακάλωφ ότι ξέρει από την αρχή τα πάντα και εκείνος τον
ορκίζει επίσημα πια μέλος της.
Έπειτα επιστρέφει ξανά στην Κωνσταντινούπολη όπου δουλεύει κοντά στον έμπορο Σέκερη.
Με αγωνία παρακολουθεί τις διεργασίες για την προετοιμασία της Επανάστασης αλλά και
την περιουσία του Σέκερη να εξανεμίζεται. Ο Σέκερης του αναθέτει μία πολύ σημαντική
αποστολή: να παραδώσει μία επιστολή στον Αλέξανδρο Υψηλάντη, αρχηγό πλέον της
Φιλικής Εταιρείας, στη Μολδοβλαχία.

Μετά από πολλές περιπέτειες κατορθώνει να φτάσει και να πάρει μέρος στην επανάσταση

στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες. Εκεί συναντά ξανά τον Τσακάλωφ καθώς και τον παλιό του
δάσκαλο. Οι αρχικές προσδοκίες γρήγορα διαψεύδονται, η Επανάσταση αποτυγχάνει και ο
Παντελής με τον Τσακάλωφ αφού αποχαιρετούν την οικογένειά τους στην Οδησσό φεύγουν
για να πολεμήσουν στην Ελλάδα.

Η ιστορία στο βιβλίο είναι σφιχτοδεμένη και εξελίσσεται βαθμιαία και ομαλά μαζί με τα
γεγονότα της καταγεγραμμένης ιστορίας της εποχής. Οι ήρωες συγκινούν με την αφοσίωση
και την πίστη τους στην ελευθερία της πατρίδας τους. Παρόλ' αυτά οι καταστάσεις και τα
γεγονότα δεν ωραιοποιούνται' η συγγραφέας παρουσιάζει με ρεαλιστικό και απτό τρόπο
τους κινδύνους και τις δυσκολίες της οργάνωσης και πραγματοποίησης ενός τέτοιου
οράματος τονίζοντας τόσο τις δυσκολίες που κάποτε γίνονται ανυπέρβλητες, όσο και την
ακλόνητη και δυνατή πίστη των ηρώων στις ιδέες τους. Μακριά από τον ρομαντισμό και τον
διδακτισμό των σχολικών εγxειριδίων, η Νίτσα Τζώρτζογλου μάς παραδίδει ένα
συναρπαστικό μυθιστόρημα περιπέτειας και ιστορίας.

Πρώτη δημοσίευση: 1972
Έκδοση στην οποία βασίστηκα:
Το μυστικό των Φιλικών
Νίτσα Τζώρτζογλου
Εκδόσεις Ψυχογιός
2014